top of page
erhe(hrh.jpg

SAMBABALLEN

“Sambaballen” bundelt elf verhalen die zich stuk voor stuk afspelen in het voorjaar van 1982 aan de zuiderkeerkring, in Rio de Janeiro. Ben Bosch, de Brusselse brouwerszoon-met-de-wijnvlek die ongewild een bastaardkind heeft verwekt, wil zich aan de overkant van de oceaan gaan bezinnen over zijn toekomst. In Rio ontmoet hij echter figuren van de meest diverse pluimage die zijn wereldbeeld van verwende rijkeluiszoon op zijn kop zetten. Na drie maanden tussen de Suikerbroodberg en het Christusbeeld te hebben doorgebracht, wordt hij ten slotte aangewezen als de vader van een kind dat hij niet heeft verwekt en prompt het land uitgezet.

INHOUD

Palmboom
Politie mishandelt strandganger
“Op veertien februari van het jaar waarin de Queen de Falklands opnieuw bij haar rijk inlijfde, nam Ben Bosch op Charles-de-Gaulle plaats in een DC-10 van Air France.”
Ben neemt op de Parijse luchthaven Charles-de-Gaulle de DC-10 naar Rio. Hij wil Aurore, die hij nog altijd als de vrouw van zijn leven beschouwt, in Parijs om raad vragen. Hij is namelijk tegen wil en dank vader geworden van een kind bij Daisy, de vriendin van zijn huisgenote Sandrine, en wil zich aan de overkant van de oceaan bezinnen over zijn toekomst. Aurore komt evenwel niet opdagen aan de kiosk aan de voet van de Eiffeltoren, waar Ben voor het eerst als vierjarige terechtkwam. In de DC-10 heeft hij een nare droom met Sandrine, Daisy en Aurore op een paradijselijk eiland. In Rio neemt Ben een taxi naar zijn hotel, Belo Horizonte. De receptioniste van het hotel waarschuwt Ben voor zakkenrollers. Op het strand van Flamengo vraagt Ben zich echter af of hij geen tabula rasa moet maken van wat hij de jongste tijd allemaal heeft meegemaakt. Terwijl hij zijn recente leven overschouwt, ziet hij leden van de militaire politie een strandganger, die slechts een zwembroek draagt, afranselen en voor dood aan de voet van een palmboom achterlaten.

Bordeel
Prostituee doctor in de filosofie
"Ben was geen barmhartige Samaritaan.”
Ben buigt zich over de lamgeslagen strandganger zelfs al vreest hij een delinquent bij te staan. Vervolgens loodst hij hem de tweepersoonskamer van zijn hotel in. ’s Anderendaags is Leo – van Leonardo – evenwel verdwenen. Ben gaat naar hem op zoek omdat hij denkt dat hij zijn rugzak heeft meegepikt en komt aldus voorbij het bordeel Amazonas. Op de drempel zit een vrouw ‘De ellendigen’ van Victor Hugo te lezen. De vrouw biedt Ben aan zijn verbrande huid met aloë in te smeren. Ben verneemt dat de vrouw Manu – van Manuela – heet en doctor was in de filosofie. Ze leerde Nederlands om het eerste vertoog en de briefwisseling van Spinoza te kunnen lezen. In Amsterdam pikte ze ook het lied ‘Ik doe wat ik doe’ op. Terwijl ze een discussie hebben over het geestelijke en het lichamelijke, wordt de vrouw aangesproken door een heer met een panama. Hierop dragen zes kerels, waaronder Leo, Manu in een praalkleed voor het carnaval weg als de Heilige Maagd.

Homo
Consul leidt dubbelleven
“Het carnaval zet de wereld op zijn kop.”
Na het carnaval gaat Ben in het bordeel op zoek naar Leo. Ten slotte trekt hij in bij Leo in Flamengo. Diens penthouse ziet uit op de jachthaven van Rio. Ben vraagt zich na zijn discussie met Manu af of in hem het vrouwelijke of het mannelijke domineert. Hij raakt opgewonden door een poster van de koningin van de straat. Hij is er zelf nog niet uit, maar weet wel zeker dat hij hetero is. Hij lacht met Leo omwille van diens verering van de Heilige Maagd. Leo lacht echter met Ben omwille van diens verering van wat hij denkt een vrouw te zijn. Op een avond wordt Ben, na de voorstelling door de Diva’s van ‘Caligula’ in het Frans theater, door Leo uitgenodigd op de Calypso. Daar constateert hij dat de sambaschool de Diva’s slechts één vrouw in haar gelederen telt : Manu zelf. De ster van de Diva’s is echter Nicky, van Dominique. Hij is de tweelingzoon van de gouverneur van Rio – de heer met de panama die Manu in het bordeel aansprak, zijn broer is Freddy, van Frédéric – en is in het dagelijkse leven rondreizende consul. Nicky wil weten of Ben homo is en probeert Ben ervan te overtuigen dat homoseksualiteit en humanisme eigenlijk synoniemen zijn. Volgens Nicky is een homo meer mens zonder uiteraard een übermensch te zijn.

Voetbalfan
Voetbal is oorlog en vrede
“Nu hij in Rio vertoefde, wilde Ben absoluut de derby Fla-Flu bijwonen.”
Ben wil met Leo, die voetbal haat maar van tafelvoetbal houdt, in het Maracanã, het grootste stadion ter wereld, de derby Fla-Flu bijwonen. Dat jaar vindt de derby echter niet plaats. Leo vindt het voetbal een afgeleide vorm van de stammenoorlog die het kuddegedrag aanmoedigt. Ben vertrouwt Leo toe dat hij vanaf 1970, nadat hij van zijn geloof is gevallen, met het voetbal is opgegroeid en in 1975, zeven jaar eerder, in Anderlecht zelfs is gekiekt met Pelé. Hij verafgoodt het voetbal, waarvan hij erkent dat het een ersatz is van een heidense religie. Vervolgens neemt Leo Ben mee naar het Maracanã waar ze voormalig sterdoelman Barbosa uithoren over de ‘Maracanaço’ en naar Pau Grande, waar de vedette van de wereldkampioenschappen van 1958 en 1962, Garrincha, op sterven ligt met een levercirrose en wellicht de vijftig niet haalt. Buiten speelt zijn vijfjarige zoon, die dezelfde naam draagt als zijn vader en die Leo als zijn oom beschouwt. Wanneer Ben en Leo weerkeren, speelt Brazilië een vriendenwedstrijd tegen West-Duitsland. Op de radio verdedigt een voetbalfan de stelling dat ingeval van overwinning op de Mundial van het Braziliaanse team verkiezingen overbodig zijn.

Videospel
Videospeler bedreigt Royal Navy
“Op paaszondag belde Ben naar het thuisfront.”
Ben vergezelt Leo naar de speelhal Eldorado waar Leo mannelijke caissière is. Ben speelt er tafelvoetbal met een kaal mannetje, klein van gestalte en met platvoeten alsook een klinkende naam : Ulysses Guerra Paz. Hij is genoemd naar Odysseus maar zijn echte held is Hiroo Onoda, de Japanse tweede luitenant die pas in 1974 geloofde dat de Tweede Wereldoorlog beëindigd was, een eigen Dertigjarige Oorlog voerde terwijl zijn vaderland verwesterde, en voor wie Ulysses op zijn boerderij in Matto Grosso do Sul nog heeft gewerkt. Op een dag stormt TV Alpha binnen om hem te interviewen. Het Argentijnse leger heeft op 2 april de Malvinas bezet en Ulysses heeft verklaard de eerste – en voorlopig ook enige – vrijwilliger te zijn in het conflict. Ulysses veegt alle bezwaren van tafel die de journaliste hem voor de voeten werpt. De Moeders van het Meiplein noemt hij ‘Hoeren van het Meiplein’. Ulysses stelt de Argentijnse aanspraak in internationalistisch perspectief. Nadat het interview is afgelopen, vraagt Ben Ulysses hoe hij denkt de Royal Navy te kunnen vloeren. Ulysses geeft Ben daarop een demonstratie op een van de videospelen en zegt : ‘Of dacht je dat we het nog met slingers deden, zoals de holbewoners ?’

Krantenkiosk
Ongeletterde gek op letteren
“De tweeling Alberto en Roberto kon amper spreken toen Leo’s vrouw ontdekte dat haar echtgenoot voor mannen viel.”
Ben heeft, na een kwalijk avontuur met de buurvrouw van Leo die naar Salvador de Bahia is, op het Gandhiplein een krantenkiosk gespot waar hij iedere dag verneemt wat er in de wereld gebeurt. Ben is echter vooral geïnteresseerd in de literatuur die er is uitgestald. De kioskhouder stelt Ben een deal voor : hij mag alles lezen wat hij wil zolang hij hem in detail vertelt wat er in de ontleende boeken gebeurt. De kioskhouder vertelt dit door aan de kioskeigenaar, een ongeletterde die gek is op de letteren. Zo leest Ben vooral Russische, Franse en Duitse romans : ‘Anna Karenina’, ‘Rood en Zwart’ en ‘De schaaknovelle’. Al deze meesterwerken, behalve misschien het laatste, zijn gebaseerd op zogeheten faits divers, gemengde nieuwsberichten. De laatste titel verwijst dan weer naar Stefan Zweig, die zich veertig jaar eerder na het carnaval, op zondag 22 februari 1942, samen met zijn bijna dertig jaar jongere vrouw Lotte in Petrópolis van het leven beroofde. De kioskhouder, die als twaalfjarige de Zweigs de krant bezorgde en net één week na de aankomst van Ben in Rio de veertigjarige verjaardag van zijn dood heeft gevierd, omschrijft het trauma van Stefan Zweig : zijn wereldsucces droeg niet bij tot wereldvrede. Ten slotte vertrouwt de kioskhouder, die zichzelf de schuld geeft van de zelfmoord van de Zweigs, Ben zijn plan voor een culturele revolutie toe, waarbij de literatuur definitief de plaats van de journalistiek zou innemen.

Zonnebank
Zon lost schuldencrisis op
“Al twee weken zat Ben op zwart zaad maar ging iedere dag op het strand van Flamengo een uur of twee in de zon liggen.”
De secretaresse van het Belgische consulaat keert van een zonnebanksessie weer, somt alle voordelen op tegenover zonnen op het strand en leent een berooide Ben geld. Ben loopt Nicky, de zoon van de gouverneur van Rio, tegen het lijf. Nicky neemt Ben mee naar de futuristische hoofdstad Brasilia. Nicky laat hem een zitting in de Senaat bijwonen en vervolgens één in de Kamer. In de Senaat legt de economieminister uit waarom hij de zon boven Brazilië wil nationaliseren en de heliodollar invoeren. In de Kamer stelt hij voor een zonnetaks in te voeren voor de argeloze Braziliaan voor wie de zon tot dusver gratis was. Op de terugweg neemt Ben via Nicky kennis van het geheim plan om de staatsholding Heliobras, die in principe voor negenennegentig jaar moet gelden, na vijf jaar weer op te doeken. Ben vertelt al lachend hoe hij in de lagere school geabonneerd was op Zonnekind, Zonnestraal en Zonneland. Hierop onthult Nicky hem dat de straf ingeval van lekken van het plan zesenzestig maanden cel is zonder één straaltje zon.

Mensenvriend
Antropoloog zelf antropofaag
“Eigenlijk viel het leven in het paradijs niet mee.”
Ben gaat in de bioscoop Aventuras naar ‘Cannibal Holocaust’ kijken maar stormt, wanneer het hoofd van een aap wordt vermorzeld, brakend naar buiten en ziet professor Tamoio, een gezette man van indiaanse afkomst, hetzelfde doen. Ze spreken af in zijn hypermoderne penthouse in Leblon. Daar gaat professor Tamoio tekeer tegen de indianendag – 19 april – omdat de inboorlingen aldus moeten tonen dat zij rasechte Brazilianen zijn met Europese en Afrikaanse roots. Professor Tamoio is nog assistent geweest van Claude Lévi-Strauss. Hij gaat vooral tekeer tegen de Duitse filosofie en de Franse antropologie. Vooral Wilhelm Gottfried Hegel en Charles de la Condamine moeten het ontgelden. Toch ziet professor Tamoio in het Duitse en Franse nationalisme wel gunstige voortekenen van een heropstanding. Vooral het Vlaamse nationalisme lijkt hem de authenticiteit hoog in zijn vaandel te hebben geschreven. Intussen schotelt professor Tamoio Ben delicatessen voor, waarvan het laatste apenhersenen zijn, waarna Ben opnieuw brakend naar buiten stormt.

Kinderziel
Kindster opnieuw verweesd
“De stalen loop van het wapen weerkaatste de zon in Bens ogen.”
Ben haast zich naar een voorstelling van ‘Pixote’ waarvan hij de dag tevoren het affiche heeft gezien. De commentaren slaan vooral op het einde waar de hoofdrolspeler zegt, terwijl hij zijn wapen doet glinsteren : ‘Ooit maak ik die koud !’ Voordat hij kan binnengaan wordt Ben aangeklampt door een jongen die niet alleen als twee druppels gelijkt op de hoofdrolspeler maar zich ook als de hoofdrolspeler opwerpt. Ben denkt terug aan zijn eigen kindertijd en aan de sprookjes, vooral Klein Duimpje en Het Meisje met de Zwavelstokjes. De cinema is nu eenmaal de wereld op zijn kop. Ben gelooft de jongen niet en wil een bewijs dat hij ook werkelijk de hoofdrolspeler van ‘Pixote’ was. Tevergeefs wil hij hem zoen- en vechtscènes laten spelen. Hierop demonstreert de jongen hem hoe hij de regisseur wil aanpakken die hem een bromfiets heeft geschonken waar hij de brandstof al niet meer voor kan betalen. Zoals in de film doet hij zijn wapen glinsteren terwijl hij zegt : ‘Ooit maak ik die koud !’

Nonnenvlees
Pastoor erkent vaderschap
“Een gewapend treffen viel niet meer te vermijden.”
Ben wil ‘Love and Money’ in de bioscoop gaan bekijken. Hij heeft een grenzeloze bewondering voor Ornella Muti, volgens hem de perfecte synthese van moeder en hoer. Ita – van Carmencita – houdt hem evenwel op en vertelt hem dat de film een propagandafilm is om de strijd van de volkeren tegen het imperialisme onmogelijk te maken. Luis Carlos Prestes beaamt. Ita verliest in een gevecht met de politie een halsketting. Ben brengt het juweel terug naar de favela Providência en stelt hem voor aan de drie nonnen die haar hebben onthaald. Een van hen is een landgenote van Ben. Ben zal er in plaats van vijf uur vijf dagen – van dinsdag tot zaterdag – blijven en een relatie hebben met Mariita, die beweert zwanger te zijn van een priester-arbeider. 

Beestenwagen
Vreemde agitator uitgewezen
“Op zaterdag één mei stapten Ben en Ita na een korte liefdesnacht op de bus naar São Paulo.”
Op zaterdag één mei begeven Ben en Ita zich naar São Paulo om het eenmeifeest van Lula bij te wonen. Ita vertelt Ben dat ze hem als vader van het kind dat ze draagt zal aanwijzen. Ben lanceert de boutade : ‘Zijn we uiteindelijk niet allemaal kinderen van dezelfde vader ?’ Dra na deze boodschap wordt Ben samen met Lula opgepakt en tot zijn grote opluchting uit het land gezet. Begeleid door een politieman wordt hij, na het Pantanal do Matto Grosso te hebben gepasseerd, in Corumbã aan de grens met Bolivia uit het land gezet. Daarna neemt hij de zogeheten ‘trein des doods’ naar Santa Cruz de la Sierra in een beestenwagen vol smokkelaars. Dra na aankomst wordt een betoging tegen de militaire dictatuur met geweld neergeslagen.

GELUIDSFRAGMENTEN
bottom of page